#46 de Friezen: terp of dorp?

Werken in een bibliotheek betekend dat er dagelijks tientallen boeken door je handen glijden. En soms heb je er eentje in je klauwen waarvan je denkt: he, wat leuk, die neem ik mee.

Dat dacht ik ook bij De Friezen van Flip van Doorn. Iemand die naar de provincie van zijn grootouders is getrokken en vanuit daar het gebied en zijn bewoners onderzocht. En alle mythes die in de geschiedenis van het vrijheidslievende volkje geslopen is.
   Maar och, wat is het toch een heerlijke geschiedenis.
   Ik ben trouwens nog lang niet door het boek heen, maar ik werd er zo blij van, dat ik het gewoon wil delen.

In de geschiedenislessen op de basisschool heb je vast geleerd dat de eerste bewoners in Friesland op terpen woonden. Terp. Terpen. Ik heb dat altijd grappig blijven klinken.
   Een terp was een ophoging in het landschap waarop mensen hun boerderijtjes en woningen bouwden. Zo bleven ze droog tijdens de vloed. Tot zover mijn kennis over het woord terp.
   Maar het Friese terp vindt zijn oorsprong in het Oud-Germaanse ‘thorp’. En dat woord klinkt ons nog steeds bekend. Want een verzameling huisjes en boerderijtjes is, inderdaad, een dorp.

Aan het begin van de vroege middeleeuwen woonden de Friezen, van oudsher zeekustbewoners, van Duinkerke tot aan Denemarken. In de loop van de geschiedenis zijn die grenzen teruggeschoven naar wat wij nu als Friesland kennen, maar er zijn nog altijd sporen van die tijd aanwezig. Die zitten ‘m onder andere in de taal.

Wie het nieuws van de hoogwaterstanden de laatste tijd een beetje gevolgd heeft, zal het vast opgevallen zijn dat er over spuisluizen gesproken werd. Het principe is simpel: bij laagwater staat de sluis op een kier zodat het overtollige water naar de zee kan lopen, bij hoogwater wordt de sluis dichtgedrukt zodat er geen zeewater het land instroomt. Langs de hele (Wadden)kust vind je die.
   In de Duitse regio’s Noord, - en Oost-Friesland heet zo’n kering een Siel. In het Gronings een ziel en in het Fries een syl. En via het Nederlands komt het woord uiteindelijk als zijl terecht in plaatsnamen als Delfzijl, Noordpolderzijl en Oudebildtzijl.

In het Duitse Friesland heten terpen dan weer Warfe. Van het Oudfriese woord hwarf. Dat is langzaam veranderd in woorden als Warf, Wurth, Worth, Ward en Werd. Meer westelijker: wier, werf.
    Van Leeuwarden, Bolsward, Jorwerd, Wieringerwerf tot aan het Duitse Ferwerd, Langwarden en Tadenswarf, allemaal vinden de in het oorspronkelijke Friese taalgebied gelegen plekken hun oorsprong in het oude hwarf.

Fascinerend, vind je niet?

Nu snap ik ook ineens dat Wieringerwerf helemaal niets met een werf te maken heeft – de plaats ligt zelfs midden in de polder – maar alles met het feit dat ze daar, mocht er ooit een dijkdoorbraak voorkomen, een terp hebben gebouwd! Die dijkdoorbraak kwam overigens. En de terp heeft zijn nut bewezen.

Tot zover de terpen. Ik ben reeds begonnen aan het hoofdstuk over Dokkum en Bonifatius. Hakkeeuh!