#274 Alle rafelranden van Europa

Ik lees op dit moment Alle rafelranden van Europa, een samenstelling van de eerdere uitgaven De rafelranden van Europa en De nieuwe rafelrand van Europa van schrijver Ivo Van Wijdeven. In het boek probeert Van Wijdeven een historische context van de nieuwsfeiten van vandaag te bieden, ofwel ‘een naslagwerk voor bij het achtuurjournaal’. Eerder verscheen ook De macht van het verleden, waarin de auteur laat zien hoe Poetin en andere potentaten het verleden gebruiken (misbruiken?) als politiek wapen. Daarvan had ik eerder de podcastvariant met veel interesse beluisterd.

Het boek bestaat uit zes hoofdstukken. Eerst neemt Van Wijdeven je mee naar de buitengrenzen: Rusland, het voormalige Ottomaanse Rijk, Afrika, de Anglosfeer en China. Ten slotte komen de binnengrenzen van Europa aan bod en de weg naar de uiteindelijke Europese Unie. Best interessante kost.

De hoofdstukken laten zich lezen als een beknopte, maar evengoed meeslepende geschiedenis van het land of gebied dat behandeld wordt. Van het begin tot het heden word je meegenomen langs de belangrijkste ontwikkelingen. Dat gaat gepaard met veel jaartallen en heersers – koningen, pausen of khans – die allemaal I, II, III, IV of zelfs XVII achter hun namen dragen, maar nergens wordt het onoverzichtelijk of echt vervelend. Hoogstens een beetje vermoeiend.

Zo nu en dan een leuk weetje of een nieuw inzicht. Een paar die mij bijgebleven zijn:

- Na het verdwijnen van het Byzantijnse Rijk zagen de Russische tsaren Moskou als het ‘derde Rome’ en zichzelf als verdedigers van het orthodoxe geloof. Door de geestelijken werden de tsaren gesteund in hun strijd tegen nomadische barbaren in het oosten en, niet onbelangrijk, hun expansiedrift naar het westen. Vervang de tsaar door Poetin, denk daar patriarch Kirill bij en lees dan dit Trouw-artikel uit 2022.

- Ivan IV (1530-1584) was de eerste tsaar aller Russen, dus ook tsaar van de patriarch. Om op een seculiere manier de macht naar zich toe te trekken, deelde hij Rusland in tweeën. Een gedeelte was voor bojaren, de adel, en de rest viel onder zijn eigen bestuur. Zijn eigen geheime dienst, de Opritsjniki, reden in het zwart gehuld op paarden door het land, met hondenkoppen aan hun zadels gebonden, op zoek naar verraders. Werd je opgepakt, schuldig of onschuldig, dan werd je gevierendeeld, levend gekookt, gespietst, gevild, geroosterd of in ijswakken gedompeld en met een beetje pech overkwam je een combinatie hiervan. Och, och, och, denk je bij het lezen, die Russen hebben ook nooit geluk gehad met hun leiders. Je kunt je nauwelijks iets voorstellen bij de terreur waar de Russische bevolking door de eeuwen heen mee te maken kreeg, van hun eigen leiders nog wel. De paranoïde onderdrukking van de bevolking is niet iets dat alleen in de Sovjettijd bestond.

- In een vlaag van verstandsverbijstering sloeg Ivan IV zijn eigen zoon en opvolger dood. Niet voor niets zou hij bekend komen te staan als Ivan de Verschrikkelijke. Zijn (minderbegaafde) zoon Fjodor de Bellenrinkelaar volgde hem op. Qua bijnaam doet hij in ieder geval niet onder.

- Naar Afrika: uit angst voor het communisme steunden de Amerikanen en Fransen Jean-Bédel Bokassa in 1966 bij zijn staatsgreep in de Centraal-Afrikaanse Republiek. In 1976 riep hij zichzelf uit tot keizer. Omdat dit een exacte kopie van de kroning van Napoleon moest zijn, en dat mag wat kosten, moest de bevolking maandelijks geld afstaan. Uiteindelijk kostte de kroning zo’n 20 miljoen dollar, ongeveer een kwart van het bruto nationaal product. Dit was geld van Centraal-Afrikanen, wiens omstandigheden steeds penibeler werden, en een klein beetje geld van de Fransen, die hem nog steeds steunden, op voorwaarde dat de nieuwe keizer zijn banden met de Libische leider Qadhafi zou verbreken.
- Pas in 1979, toen Bokassa door Amnesty International werd beschuldigd van kannibalisme, trokken de Fransen en Amerikanen hun handen van hem af. Tegenstanders aan de krokodillen voeren werd door de vingers gezien, maar je tegenstanders zelf opeten ging over de grens.

- Het is ook wel eens goed om Europa te zien vanuit een Afrikaanse of Aziatische bril. Grenzen die ooit in een vergaderkamer getrokken zijn, bepalen vandaag de dag nog steeds etnisch of religieus geweld in Afrika en het Midden-Oosten.

- Ander feitje: slechts 22 van de 193 landen die lid zijn van de Verenigde Naties zijn nooit binnengevallen door de Britten. Dit betreft dan de landen zonder zeekust, zoals Kirgizië, Liechtenstein en Mali. Daar kon de Royal Navy niets mee.

- Naar Europa: in 1638 presenteerde de calvinistische Fransman Maximilien de Bethuné een ‘groot ontwerp’ voor een christelijke republiek in Europa. Dat zou vijftien gelijkwaardige lidstaten tellen, waarbij iedere lidstaat een vertegenwoordiger kon sturen naar de ‘Raad van Europa’. Om de onderlinge banden te versterken moest er vrij verkeer van goederen plaatsvinden.

- William Penn (die van Pennsylvania) lanceerde in 1693 een plan voor een Europese Rijksdag, waar de Europese mogendheden hun conflicten in vreedzaam overleg konden oplossen.

- De Franse geestelijke Abbé de Saint-Pierre lanceerde in 1713 tijdens de Vrede van Utrecht een soortgelijk plan voor een Europese unie.

- Al deze plannen vertoonden opmerkelijke overeenkomsten met de hedendaagse Europese Unie, maar waren hun tijd ver vooruit. Er moesten nog wat Franse, en twee wereldoorlogen overheen gaan voordat het zover zou komen.

Nou ja, het zijn maar wat krentjes uit een flinke pap van zeker 462 pagina’s die ik er even uitgevist heb. Het boek vertelt ontzettend veel. Van het begin van beschavingen word je meegenomen naar de landen van vandaag de dag. Hoewel daar heel veel geschiedenis bij zit die je daarna direct weer vergeten mag, laat het boek goed zien hoe de geschiedenis de hedendaagse wereld heeft gevormd en ook vandaag de dag nog steeds kan doorwerken. Het laat je de ontwikkelingen in Rusland, het Midden-Oosten, Afrika en Azië niet alleen beter begrijpen, maar ook de vreemdsoortige koers die het VK en de VS ingeslagen zijn. Daarnaast is het goed om via andere gebieden op de wereld naar ons eigen Europa te kijken.

Kortom, een leuk boek voor iedereen die interesse heeft in geschiedenis en geopolitiek.

Om af te sluiten: de Vlaamse striptekenaar Merho parodieerde in 1980 de keizerlijke kroning van Bokassa in zijn (inmiddels toch wel foute maar niet minder vermakelijke) Kiekeboe-album De zwarte zonnekoning. Het stond in mijn boekenkast maar ik had het nooit gelezen. Op het leesstapeltje dan maar, want ik zeg het vaker: lees eens een stripboek!

Als dat maar goed afloopt!