Terug naar het jaar... 1994

Het begon met een simpel bericht van Netflix op Instagram. ‘Vertel ons je geboortejaar en wij bevelen je een Netflix-titel aan uit datzelfde jaar.’ Ik was benieuwd naar de films die in mijn geboortejaar verschenen en raakte daarmee nieuwsgierig naar mijn geboortejaar zelf. Ik ben in december, de laatste weken van dat jaar, geboren. Ik vroeg me af hoe dat jaar voor mijn ouders moet zijn geweest. Zij hadden gedurende het jaar hun derde kind op komst, en konden met mijn geboorte het jaar 1994 feestelijk afsluiten. Maar wat was het voor jaar? Naar welke muziek werd er geluisterd? Wat werd er bekeken op teevee? Wat was het nieuws? Voor ik het wist zat ik met mijn neus in de lijstjes en de jaaroverzichten. We gaan terug naar het jaar… 1994.

Ik besloot mijn zoektocht naar 1994 bij de muziek af te trappen. Hoewel mijn tienerjaren en de daarbij horende muziek in deze eeuw liggen, is mijn interesse in muziek breder dan dat. De Spotify-lijstjes op mijn telefoon zijn doorgaans gevuld met muziek uit de jaren 70 en 80. Gek genoeg beluister ik maar weinig muziek uit de jaren 90 en kon ik niet één nummer uit 1994 opnoemen. Toen ik op zoek ging naar de hitlijsten van toen begreep ik al snel waarom. Met nummers als Cotton Eye Joe, Ein Zwei Polizei en respectievelijk het Pizzalied in de top-1-positie was het niet bepaald een topjaar. Eigenlijk zijn er maar drie genres vertegenwoordigt in de top 100: reggae, dance en Nederlandstalig.
Met Andre van Duin, René Froger, Frans Bauer en Paul de Leeuw met maar liefst 4 hits in de top 100, konden liefhebbers van het Nederlandse lied hun hart ophalen. Marco Borsato spant de kroon; zijn De Meeste Dromen Zijn Bedrog was de onbetwiste nummer één. Dat lied moet op elk radio station te horen zijn geweest, bedenk ik me. Arme ouders.
  Hoe deed de filmindustrie het? Voor de Nederlandstalige film was het geen goed jaar; er was in 1994 niet één film van Hollandse Bodem op het grote scherm te zien. Hollywood deed het beter. Films als the Shawshank Redemption, Forrest Gump en the Lion King groeiden uit tot klassiekers. Van de laatstgenoemde verscheen vorig jaar een geheel nieuwe versie, compleet uit de computer getoverd. 

Benieuwd geworden naar het kleine en grote nieuws van dat jaar, ga ik op zoek naar nieuwsoverzichten van 1994. Ik tref het complete jaaroverzicht op de site van de NOS en bekijk, ongeveer 25 jaar later, de uitzending terug.
  Na de bombastische NOS-openingstune komt een jonge Pia Dijkstra het beeld ingewandeld. Ze doet haar inleiding voor een grijze fotowand, waarna de foto naar de kijker toe komt vliegen en overgaat in bewegend beeld. Dan hoor ik de vertrouwde stem van Gerri Eickhof. Even schiet ik in de lach, Gerri Eickhof is zo verweven met het journaal, dat hij is verworden tot een baken van rust in verwarrende tijden. Ik kan me geen journaal herinneren zonder Eickhof. Maar het lachen vergaat al snel als ik de eerste beelden zie.

Resten van slachtoffers in Rwanda

Velden vol met dode lichamen, mensen op 

de vlucht en gewapende burgers: de beelden uit het Oost-Afrikaanse Rwanda liegen er niet om. In Rwanda vind een genocide plaats.
Begin 1994 wordt na een ingewikkelde voorgeschiedenis van verschillende volksstammen een fatale aanslag gepleegd op de president van Rwanda, die onmiddellijk ontvlamt in een volkerenmoord van de Hutu’s op de Tutsi’s. In een periode van 100 dagen, van 7 april tot 15 juli, worden er naar schatting 500.000 tot 1 miljoen mensen vermoord, waaronder moeders en kinderen, maar ook hulpverleners van het Rode Kruis en journalisten. De toestand is zorgelijk, zeker wanneer er in hulpkampen een cholera-epidemie uitbreekt. De beelden van slachtoffers en zieke mensen zijn, 25 jaar na dato, nog steeds bijzonder aangrijpend. Ik vraag me af hoe het land er nu bij ligt.

Dan komt Pia Dijkstra met vrolijker nieuws van datzelfde continent. In Zuid Afrika komt in

Nelson Mandela brengt zijn stem uit

April 1994 een einde aan de blanke overheersing. Alle Zuid-Afrikanen, of ze nu zwart, blank of gekleurd zijn, mogen hun stem uitbrengen. Mensen zijn opgetogen en enthousiast. ‘Ik ben blij voor het nieuwe Zuid Afrika!’ roept een vrouw lachend. Ook aartsbisschop Tutu kan zijn vrolijke stemming moeilijk onderdrukken. Al jubelend gooit hij zijn stembiljet in de bus waarna hij dansend de straat op gaat. De winnaar van de eerste vrije verkiezingen sinds de Apartheid is Nelson Mandela. De nieuwe regering belooft het volk veel goeds, maar na een jaar is daar nog weinig van te zien. “Er zijn nog steeds te weinig huizen, banen en scholen voor het merendeel van de bevolking.” Stelt de commentator. Vandaag de dag is de situatie niet veel anders en is de kloof tussen arm en rijk, tussen blank en zwart nog steeds pijnlijk zichtbaar.  

Tijdens het jaarlijks terugkerend blokje met de personen die ons ontvallen zijn, ken ik eigenlijk alleen zanger Kurt Cobain en oud president Richard Nixon. Bij de blokjes met ‘klein nieuws’ komen een aantal items voorbij met opmerkelijk of juist onnozel nieuws. Zo treft Michael Jackson een schikking met een 14-jarige jongen voor een astronomisch bedrag, wordt Prins Bernard geopereerd aan een kwaadaardig gezwel in zijn darmen en in dierenpark Rhenen zitten de apen, zonder duidelijke reden, dagenlang massaal in een boom. In Zwitserland worden leden van de sekte ‘de orde van de Zonnetempel’ dood aangetroffen.
 Het opmerkelijkste bericht is misschien nog wel de rechtszaak tussen de Amerikaanse John en Lorena Bobbit. Laatstgenoemde had met een mes de penis van haar man afgesneden, omdat ze volgens haar jaren werd mishandelt. De man liet de zaak terugplaatsen door middel van een operatie en speelde vervolgens de hoofdrol in een pornografische film om te bewijzen dat alles weer naar behoren functioneerde. De rechtszaak werd door de Amerikaanse pers op de voet gevolgd en was zo groot dat er zelfs een hele wikipedia-pagina aan gewijd is.

Maar ook nieuwsberichten die, stomtoevallig, betrekking hebben op het nu. Bij bosbranden in Australië gaan er grote gebieden in rook op. Een kangoeroe springt weg tussen brandende bomen. De beelden hadden prima gepast in de nieuwsberichten van de bosbranden afgelopen winter.
  In 1994 wordt de kanaaltunnel geopend en is Groot-Brittannië voor het eerst verbonden met het Europese continent. De opening was weliswaar feestelijk, “toch blijven de Britten bang voor bomaanslagen, lekkage in de tunnel en ziekte bij de dieren.” Deze traditionele angst voor het continent, die bij de Britten ingebakken is, ligt ten grondslag van de brexit die afgelopen winter, na jaren onderhandeld te hebben, dan toch beklonken werd.

In 1994 was het 50 jaar geleden dat zuidoost-Nederland bevrijd werd door de geallieerden. Veel veteranen, die toen nog in leven waren, deden de parachutesprong bij Nijmegen nog eens over. Vlaggen hangen uit, straten zijn oranje versierd. Veteranen worden in open auto’s binnen gehaald zoals 50 jaar daarvoor gebeurde en mensen staan langs de kant te juichen. Een vrouw vertelt, terwijl ze met een brits vlaggetje zwaait en de tranen in haar ogen staan, dat ze de bevrijding heeft meegemaakt en wat dat voor impact op haar heeft gehad. Ik bekijk de beelden met een bitterzoete smaak in mijn mond. Dit jaar is het 75 jaar geleden dat Nederland bevrijd is en dat feest kon helaas niet gevierd worden zoals gepland. Ook Koningsdag kon niet doorgaan en werd noodgedwongen omgedoopt tot ‘woningsdag’. Toevallig bezocht toenmalig Koningin Beatrix in 1994 Urk en Emmeloord, waarvan het verslag te zien is op Youtube. Wijlen Albert van Urk, mijn grootvader, was door de NOS uitgenodigd om het een en ander van commentaar te voorzien. De beelden van de Oranjefamilie op Urk, en ons dorp vol feestvreugde doen nostalgisch aan en voor de echte Oranje-liefhebber zullen ze het leed enigszins verzachten. 

Hare Majesteit proeft een gerookte paling, Urk 1994

Plotseling komt de klokkentoren van het Urker Oude Raadhuis in beeld. De vlag hangt halfstok. De commentator vertelt over de scheepsramp met de Larissa, waarbij op 7 november 6 bemanningsleden, waaronder 4 plaatsgenoten, zijn omgekomen. Bij het beeld van de vissersvrouw zijn bloemen gelegd. De beelden van 25 jaar geleden komen akelig dichtbij. Nog vrij recentelijk werd de Urker gemeenschap opgeschrikt door alweer een scheepsramp. Dat maakt dat het verdriet van het vissersmonument altijd vers blijft. 

  Als ik mijn moeder vraag of ze zich het moment nog kan herinneren waarop ze het nieuws te horen kreeg, hoeft ze niet lang na te denken. 'Ik was zwanger van jou en was die avond naar een zwangerschapsbijeenkomst geweest. Dat was gezellig en al giechelend kwam ik thuis. Toen zat je vader voor de teevee en nadat die me had vertelt wat er was gebeurd hebben we de hele avond naar het journaal gekeken.' Ik kijk naar mijn telefoon. 'Toen was de nieuwsvoorziening ook nog anders.' zegt mijn moeder. 'Nu krijg je dat soort nieuws direct in je whatsapp-groep gestuurd, maar toen werd je op de hoogte gehouden via de teevee.' Ik stel me complete gezinnen voor, aan het beeld gekluisterd, wellicht hopend op goed nieuws.

Ik besluit dat ik voorlopig wel voldoende overzicht van mijn geboortejaar heb, maar voordat ik het jaaroverzicht afsluiten wil, neemt de stem van Gerri Eickhof me nog eens mee naar Rwanda, waar een half jaar na de verschrikkingen men het gewone leven probeert op te pakken. Bij een zogenaamde Johanneskerk, die tijdens de genocide dienst deed als executieplek en waar zo’n 3000 mensen zijn vermoord, wordt een pastoor gevraagd hoe hij zijn leven weer probeert te herpakken. 

“Elke zondag moet verzoening gepredikt worden. Er komen hier zondaars en onschuldigen, maar er moet verzoening gepredikt worden, want we moeten iedere dag een stap vooruit doen, om de verschrikkingen achter ons te laten.”  

Met die woorden klap ik mijn laptop dicht. Ik ben weer terug in 2020, maar 1994 laat me maar niet los. 

Ik denk aan de verschrikkingen van Rwanda en ik denk aan het feest van de democratie in Zuid Afrika.

Dit jaar heb ik 4 en 5 mei thuis gevierd.

JMZWAAN