In Europa – proloog
Als ik de vraag zou krijgen welk boek hét beste
geschiedenisboek ooit is, zou ik meteen naar de boekenkast lopen om er een
dikke pil uit te pakken. Er bestaan zoveel mooie, goede en interessante
geschiedenisboeken (en stripboeken), maar ééntje steekt daar toch wel echt met
kop en schouders bovenuit. En het is dit jaar 20 jaar geleden dat het boek
uitgebracht werd.
Het beste geschiedenisboek ooit blijft, in mijn optiek, In
Europa van Geert Mak.
Europese Steinbeck
Geert Mak is geen historicus, zoals hij dat zelf vaak op bescheiden toon benadrukt. Hij is een journalist. Maar dat juist die twee dingen, journalistiek en geschiedkunde, bijzonder goed samengaan, heeft Mak met zijn In Europa bewezen. Er is geen ander boek als dit boek. Het zijn twee reizen die Mak hier maakt: eentje door het Europa van 1999 en eentje door die hele akelige, spannende, bewonderingswaardige en dynamische twintigste eeuw. Hij liet zich er voor inspireren door John Steinbeck, een Amerikaanse schrijver die in de jaren 60 een inspectietocht maakte door de Verenigde Staten, om te zien hoe zijn land ervoor stond. Maar Mak gooit er met zijn In Europa ook bergen geschiedenis en persoonlijke verhalen tegenaan.
Omdat het dit jaar 20 jaar geleden is dat het boek uitkwam,
en het 25 jaar geleden is dat hij zijn reis maakte, lijkt het me
leuk In Europa eens te herlezen. Want inderdaad, hoe lag dat continent erbij in
1999? De eeuwwisseling was toch vooral een moment van vreugde en opluchting: de
oorlogen waren geweest, muren waren gevallen, Europa was eensgezinder dan ooit.
Dat lijkt inmiddels al lang geleden.
Je vraagt je af waar het mis heeft kunnen gaan. In de
afgelopen kwart eeuw is er zoveel gebeurt – noem een Brexit – dat het lijkt
alsof die hele eurotriomfstemming als een hoopje sneeuw is weggesmolten.
Nu heeft Mak in zijn vervolg Grote Verwachtingen al gepoogd daar antwoorden op te
geven, maar dat gaat over de recente geschiedenis en zelfs al de toekomst. Ik wil
graag terugreizen. Naar het einde van de vorige eeuw en daarvoor, die hele verdraaide
20e eeuw door. Kriskras door Europa.
Bassie-en-Adriaan-Europa
Soms moet ik nog denken aan een jeugdserie waarvan eindeloos
herhalingen werden uitgezonden. De een was een acrobaat, de ander zat vol met kattenkwaad.
Ze reisden door Amerika, moesten pakketjes ophalen voor een geheimzinnige
opdrachtgever (wie dat was heb ik nooit meegekregen, net zomin de beloofde
confrontatie tussen de Baron en het tweetal, maar dat terzijde) en bezochten
zodoende allerlei hoogtepunten van verschillende staten. De scene waarin Bassie
een eitje op zijn motorkap bakt in Death Valley staat me nog steeds helder voor
de geest.
Die serie bestaat er ook over Europa. Ik herinner me Bassie
die verliefd werd op het beeld van de kleine zeemeermin in Kopenhagen, zich
dronken at aan Franse drankpannenkoeken in Mont Saint-Michel, een hand in een
Romeins masker stak waarna hij Adriaan voor de gek hield dat die eraf gehakt
was, enzovoort, enzovoort.
Hoewel de serie vooral een spannend avontuur was, legde
Adriaan, de serieuze van de twee, ondertussen van alles uit over geschiedenis
en de cultuur van de landen die ze bezochten. Ik vond dat altijd zo wonderlijk:
we verschillen zoveel van elkaar en toch lijkt alles zo bekend. Lange tijd heb
ik, wanneer ik aan Europa dacht, mij een soort Bassie-en-Adriaan-Europa
voorgesteld.
25 jaar later
Het lijkt me leuk om 25 jaar na zijn reis en 20 jaar na het
verschijnen van het beste geschiedenisboek ooit, weer eens een deuk te nemen in
die Europese geschiedenis. Daarbij ben ik vooral benieuwd naar het Europa van
1999, wat Geert Mak heeft gezien en heeft opgetekend. Misschien kan het helpen
om het huidige Europa beter te begrijpen.
Daarnaast is Mak ook gewoon een meesterverteller, laten we
eerlijk zijn, met een scherp oog voor hele kleine minuscule details, die iedereen
verder over het hoofd ziet, maar waar hij betekenis aan geeft. Zoals bijvoorbeeld
aan het begin van zijn reis, in de trein naar Parijs:
Na Roozendaal werden de masten van de bovenleiding
roestig: de enige grensaanduiding die nog restte tussen het ordentelijke
Nederland en de rest van Europa.
En dan zitten we nog maar in het begin.
Bloggen
Bloggen is een goede manier om dingen beter te kunnen begrijpen. Daarom lijkt het me leuk om het boek te herlezen, en aan ieder hoofdstuk een klein blogpostje te wijden. Omdat ik nu eenmaal weer in die twintigste eeuw zit, meer wil weten over de totstandkoming van de Europese Unie, omdat ik nog steeds het gevoel heb dat het verleden ons bepaalt en graag wil begrijpen hoe.
En omdat, ik kan het niet vaak genoeg zeggen, In Europa het allerbeste
geschiedenisboek ooit is.
Maar eerst ga ik terug naar waar het allemaal begon, met Geert Mak in de trein naar Parijs, terug naar de Wereldtentoonstelling, die een stralende nieuwe eeuw beloofde.
Ik heb deze in de kast (meerdere edities zelfs) maar ben er nog nooit aan toe gekomen deze te lezen. Ik zie daarom uit naar je posts, dan hoef em zelf niet te lezen ;) (of misschien krijg ik dan wel juist zin om em toch te lezen!).
BeantwoordenVerwijderenDit was een reactie van mij (Jan van den Berg), maar je reactieveld is een beetje stuk denk ik.
VerwijderenHe Jan! Ja, Google Blogger is één groot tranendal..
BeantwoordenVerwijderenMaar is zeker aan te raden hoor! Ook wel een boek dat in jouw straatje past. Er bestaat ook een nieuwere herziene uitgave, die is wat behapbaarder :-)
Als je toch eenmaal gaat lezen hoor (of lees) ik graag wat je ervan vond!
Ha, leuk, ik kijk uit naar je serie. Het boek is pas nog door mijn handen gegaan bij het opruimen van de boekenkast en in 2004 schreef ik al eens een recensie op het weblog
BeantwoordenVerwijderen‘’ Naast geschiedenis besteed Mak ook aandacht aan de huidige situatie op plaatsen. En er is een opvallende overeenkomst: overal is de Europese Unie van grote invloed op de ontwikkelingen. Het Europese project heeft er – eindelijk – voor gezorgd dat politieke leiders zover op een lijn zijn gekomen dat ze onenigheid tenminste in onderhandelingen oplossen. Vanuit historisch perspectief gezien is de Unie een uniek beleidsdiscours geworden, een paraplu waaronder alle leiders kunnen schuilen. Nu de burgers nog, is de conclusie van Mak’s afsluitende essay.”
Dat was 2004. Niet echt gelukt, lijkt in 2024. Maar er zit vast meer nuance in. Groeten, Maarten (filmvanalledag)