#291 De vrijheid van Lea Ypi

Wat heeft een leeg colablikje met een roos erin te maken met de geschiedenis van Albanië? Schrijfster Lea Ypi legt het in haar boek Vrij, met als ondertitel ‘opgroeien aan het einde van de geschiedenis’ allemaal uit.

Van Albanië wist ik helemaal niet zoveel. Ik wist bijvoorbeeld niet dat het een premier had die zichzelf tot koning heeft gekroond, ik wist evenmin dat een fascistisch Italië in april 1939 Albanië binnenviel en dat koning Zog met de staatskas onder de arm de benen nam. Dat het land daarna in de greep kwam van het socialisme, maar brak met Joegoslavië, de Sovjet-Unie en China, omdat die te soft werden bevonden, was mij allemaal onbekend. Albanië kent een merkwaardige geschiedenis en bijzondere positie binnen de Balkan, zoals de Balkan een bijzondere positie in Europa inneemt. Voor een lange tijd bleef Albanië een eiland met landgrenzen.

Merkwaardig eigenlijk, dat de Italiaanse invasie van Albanië nauwelijks plaats inneemt binnen ons collectieve geheugen, en we de Duitse invasie van Polen altijd opnoemen als beginpunt van de Tweede Wereldoorlog. Toch hadden de Italianen dat geintje ruim vijf maanden eerder geflikt dan de Duitsers. Maar genoeg geneuzel, we hadden het over een colablikje.

Die kreeg een prominente plek in de woonkamer toen haar moeder een gaaf exemplaar op de kop had weten te tikken. Op de televisie, boven op het gehaakte kleedje. Om er extra luister aan bij te zetten werd er een verse roos in het lipje gestoken. Dat terwijl een colablikje toch hét symbool van het imperialistische westen is. Op een dag is het blikje weg. Het leidt tot een fikse burenruzie en een van de vermakelijkste hoofdstukken van het boek.

Misschien zou zo’n colablikje wel symbool hebben gestaan voor de hunkering van het gewone volk naar westerse vrijheid. Lea Ypi heeft er achteraf pas woorden voor.

Want achteraf begreep ze pas hoe het socialisme in elkaar stak en wat voor impact het op haar en haar familie heeft gehad. Pas na de val van het regime vielen de puzzelstukjes op zijn plek. Als haar ouders bijvoorbeeld spraken over iemand die ‘was afgestudeerd’, er eigenlijk bedoeld werd dat diegene onlangs uit de gevangenis was ontslagen. Dat ‘een graad behalen' eigenlijk de code was voor het uitzitten van een straf. Dat ‘van de universiteit gestuurd worden’ als eufemisme voor de doodstraf werd gebruikt.

En toen dat akelige regime eindelijk viel, viel ook meteen haar hele wereldbeeld aan stukken. Maar met de zorgvuldig in elkaar gezette scherven heeft ze een prachtig boek afgeleverd.

Eerder had haar buurman haar nog op het hart geduwd dat ze zich gelukkig moest prijzen in een land als Albanië te leven. Had ze in het westen geleefd, zou ze zeker onder een brug belanden om Bob Dylan-songs te spelen voor geld. Lea heeft zich altijd afgevraagd wat een ‘bobdylan’ dan precies was. 

Inmiddels woont ze in Groot-Brittannië. Ze publiceert en spreekt regelmatig over vrijheid. Met haar boek heeft ze een geschiedenis van een land, een systeem én familie ineen geschreven.

Overigens is het lang niet kommer en kwel wat Ypi over haar socialistische jeugd schrijft. Zonder in nostalgie te vervallen weet ze heel goed te benoemen wat de prijs was voor die begeerde westerse vrijheid.

Het boek is een prachtige coming-of-age, zoals je dat tegenwoordig noemt. Over hoe een meisje het standbeeld van Stalin kon knuffelen en later de kop eraf zag gaan, en hoe het was om verder te leven met vrijheid waar haar ouders alleen maar van konden dromen.  

Bovendien een prima boek als je meer wilt weten over Albanië, de Balkan, het socialisme en Het einde van de Geschiedenis. Een periode die zelf inmiddels alweer geschiedenis is.

Baaidewee, wanneer is er eigenlijk een einde gekomen aan dat Einde van de Geschiedenis?

PS: De Duitsers noemen de nostalgische gevoelens die voormalige Oost-Duitsers koesteren aan de DDR Ostalgie. Andere Tijden knalde daar onlangs een geinig filmpje van online.